22.9.09

    Love Is Bl/ue

    Có mấy vấn đề (sắp đại hội đảng rồi, phải nghiêm túc chút):

    1 nhỏ - Hoa tầm xuân là cái chi chi?

    2 nhỏ - Bài ca dao liên quan đến hoa tầm xuân.

    Đọc entry này bên nhà chị So hơi ngờ ngợ. Chẳng lẽ nhiều cái mình (tưởng) biết lâu nay sai bét, thành ra dẫn đến cái hiểu liên quan cũng chịu chung số phận. Kinh nghiệm bản thân cho thấy thường đúng là vậy. ;((

    Những cái mình biết chắn chắn thì đại gia chúng khiêng đi hết rồi.

    Theo chỗ (má) chú KV biết, hoa tầm xuân là hoa hồng dại, có nơi còn gọi là hồng tỉ muội. Hay trồng ở bờ rào, ra hoa từng chùm rối rắm bận bịu không vui hết mình được. Rồi nữa, cái tàn héo hắt nằm quay cu đơ bên cái đang nở. Nói chung depressing.

    Còn vụ cho hoa tầm xuân cũng chính là hoa đậu biếc miền Trung, đã có hơn một người gán. Vậy giải thích thế nào để hai cầu đầu hợp với tứ cả đoạn?

    Trèo lên cây bưởi hái hoa

    Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân

    Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc

    Em lấy chồng anh tiếc lắm thay

    Người nông dân (ngây thơ chơn chớt như chú KV) đọc ca dao họ đọc thẳng vô luôn trong cái kinh nghiệm đời sống của mình, cho nên nếu hiểu thì hiểu, không hiểu thì ... thôi. Chớ không vòng vèo như các bài sấm trên các tạp chí/diễn đàn văn học được.

    Ai ở nhà quê cũng biết hoa bưởi rụng đầy gốc. Mắc gì phải trèo để hái. Trèo chưa tới nơi nó đã rụng lã chã hết trọi. Bị đại gia hớt tay trên tất nhiên ý thức phải lơ mơ (trúng số).

    Bước xuống vườn cà ít ra nên hái cà... tím (tên dân gian gọi là gì phải đợi hỏi chị So), ai lại đi hái nụ tầm xuân. Nằm ủ rủ cà ngày đói bụng xong cái đi hái hoa. WTF? Mà hoa đâu chỗ đó.

    Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc là triệu chứng của bệnh mù màu.

    Cho nên dân ruộng thực tế thấy việc em nó lấy chồng là đúng (chính sách chế độ) quá, vì anh vừa mù màu, không điều khiển các phương tiện cơ giới giao thông đường bộ hai ba bốn bánh được (trừ phi anh là bầu Đức, không cần); vừa lơ ngơ như mắc đằng dưới, tìm hổng trúng chỗ cần tìm, quờ quạng lẫn lộn không gian phương hướng. Bưởi nhà mà trèo hổng nên thân còn làm ăn chi được nữa. Phạm Duy láy thành "trèo lên...lên...trèo lên", một lời động viên tinh thần, tim mạch: Cố… lên! Cố… lên!

    Nhưng nếu đúng hoa tầm xuân nở ra xanh biếc thiệt thì hóa ra bao nhiêu trách cứ phụ nữ dành cho đàn ông lâu nay không oan tí nào: "Bạc!"

    Bậy. Bởi vậy hoa tầm xuân không thể nào xanh được.

    Ca dao ai muốn hiểu sao thì hiểu, không tập đoàn nào chịu trách nhiệm. Chẳng qua giữa đàng thấy chuyện bất bằng, thêm chị So thuộc bậc niên trưởng nên phải thưa thốt lại cho đàng hoàng.

    Chớ còn nếu chú KV mà là anh Linh ngôi sao cô đơn, dù cây đậu biếc chẳng may bị các bạn Xanh lắt la lắt lẻo đầu cành kêu thành hoa tầm xuân thời cũng gật đầu ờ đại đi. Mất mát gì.

    TB: Theo TTXVN thì hiện nay chưa có khoa học gia nào thành công trong việc tạo giống hoa hồng xanh.

    22.6.09

    Cỏ Trong Tầm Đạn

    Có những khi tôi không thấy gì ngoài những lá cỏ trong tầm đạn không đích ngắm sượt ở ven đầu buổi sáng nô dịch trong xanh yên lành. Trại của tôi gài ở men bờ thành phố hoà bình, khuất lấp trong lòng một đất nước phồn thịnh. Tôi nằm xuống dõi theo từng phiến lá lung lay sắc cứa. Hai tai tôi ù đặc. Viên chỉ huy đại đội bảo rằng không việc gì phải nằm bất động cả ngày. Chúng ta là người cuối cùng rời khỏi đây. Vâng phục, nhưng tôi muốn nhìn những ngọn cỏ lô nhô trên sườn đồi thoai thoải mùa xuân, tưởng tượng đường đạn bay qua hai kẽ lá kín đáo, đẫm sương vào một dịp trọng đại.

    Tôi sống ở đây đã chín mùa xuân.

    Cỏ xanh và mượt nhất vào mùa xuân đại đội. Chúng tôi gọi thế vì đó là lúc người ta đổ từng xe tân binh xuống với chương trình đào luyện công phu miên mật. Những người lính đến hoặc đi, chỉ còn tôi, viên chỉ huy đại đội và danh sách ngày càng dài thêm ở lại.

    Những người lính, hãy còn lơ ngơ, chưa ý thức đủ đầy về sự sắp đặt, ngạc nhiên cho hay chúng tôi sẽ sinh hoạt trong nhà giống người bình thường. Trạm canh vừa làm chỗ theo dõi, phát thuốc mỗi ngày, vừa có hầm kiên cố bên dưới để đặt CONEX tối, hóa chất, kíp, dụng cụ chế tạo và vài thứ linh tinh khác. Một căn phòng rộng rãi, vuông vức, ngăn nắp, chơ vơ… Tách biệt với toàn khu thì phải. Những dãy nhà tiền chế xẻ ngang dọc. Ngoài ra, có thể thấy được, chẳng rào kẽm gai, barrier, lô cốt hay công sự gì.

    Từng đám họ phấn khích như vị tử đạo trước giờ cầu nguyện cuối, băng ngang tôi lầm bầm một thứ tiếng khác lạ mỗi khi chuồi mình quan sát những ngọn cỏ qua ống ngắm. Những người lính trẻ.

    “Mày thích gì nhất ở quê mày?”

    Suốt thời gian ở cùng đại đội, câu thành thật duy nhất ngoài công vụ tôi nghe được.

    “Tao không biết.”

    Tôi chỉ có thể trả lời đến vậy và quay lại với những ngọn cỏ, nếu may mắn chúng đang ở đó. Bằng không, đành giả tảng nằm ngửa mặt lên trời. Viên chỉ huy ngước nhìn theo trước khi nhún vai bước vào bên trong trạm canh dán mắt lên màn hình máy tính cách xa hàng chục nghìn dặm.

    Y ưa một mình xuống phố giải khuây vào thứ bảy. Ít nói. Chúng tôi trao đổi công việc qua emailfax. Còn thì vào những đêm canh thức trong tuần, hay nghe tiếng giày dậm vọng trên hành lang, đi lại xa gần cho đến lúc không ý thức nổi. Việc đó kéo dài bao lâu? Tôi không rõ.

    Viên chỉ huy nghiêm nghị đi giữa hai hàng lính khỏe khoắn. Các bạn đến đây để chuẩn bị cho sự trở lại. Buổi tập thể lực tiếp theo giờ huấn thị diễn ra như thường lệ. Tươi tỉnh. Y rướn người tuần tự làm mẫu các động tác thống khoái, bạo liệt. Nhễ nhại. Mệt nhoài. Chúng tôi lặng lẽ giải tán.

    Khi không có chuyện gì nói ở nhà ăn, tôi thường hỏi viên chỉ huy:

    “Mày có nghĩ tụi nó nên gửi thư cho mình không?”

    “Chúng ta làm phần việc của mình, được chưa?”

    Tôi thừa biết bọn tân binh tốt nghiệp chạm phải vô vàn lý do để viết [cho chúng tôi] vài hàng.

    Tao đã chết. Mày là thằng mắc dịch.

    Tôi quyết định sống đời quân ngũ vĩnh viễn. Những điều học được ở trại thật hữu ích. Con trai tôi vừa tròn ba tuổi.

    Một thể nghiệm tuyệt vời. Những ám ảnh an lạc day dứt. Cảm ơn quý vị. KT.

    Phiêu lưu. Quá khứ. Tuổi trẻ. Anh còn quên gì ngoài này không? Anh cần gì không? Thời khóa. Vệ sinh. Khám phòng. Giờ tắt đèn. Chẳng nhớ nhiều mấy. Đừng hỏi ai đây. Đừng tìm. Một sự chối bỏ dứt khoát có buộc phải hàm ý hèn nhát, phản bội?

    [Chuông]

    Chúng tôi chưa từng nhận được thư nào, nhưng tôi tin chúng đã được viết ra. Tôi cũng chưa có thời gian trả lời.

    Bởi vì ngoài những ngọn cỏ, thú thực tôi còn mối bận tâm khác: Tiếng giày của viên chỉ huy. Một thứ tiếng động không ký tự.

    Bạn có thể cột một cái tên vào nhiều thứ và ngược lại. Đính một bức thư ngay ngắn vào dấu chéo bên phải số báo danh phù hợp. Nhưng những lá cỏ và tiếng giày, chúng không xảy ra cùng lúc.

    Tôi có thể ngắm những ngọn cỏ bất cứ lúc nào, ngắm bao lâu tôi thích. Tiếng giày lại xuất hiện bất chợt và vô chừng. Đôi khi chỉ tồn tại vài phút. Có lúc hàng giờ. Gõ nhịp đều giọt nước tong lên gò trán chậm rãi. Những lúc ấy, gấp sách trong bóng tối tôi nằm run rẩy chờ. Đê mê không dám thở, dù rất nhẹ.

    Thật thừa thãi (và uổng phí). Có bao thứ nảy sinh liên tục trôi bềnh bồng va vỡ chả thuộc về gì gì, chả cất giấu được vào đâu đó. Đúng không?

    Hôm nay chủ nhật, viên chỉ huy chưa trở về trại như mọi khi. Tôi điểm danh chiều rồi về phòng. Và đâu khoảng chính giữa cơn ngủ, hoặc hơn chút, thoảng bóng tiếng giầy quen thuộc trên lối, tôi giật mình choàng dậy, mở khẽ cửa và lách hẳn ra ngoài. Đêm thật tịch mịch. Nhìn ngược vào trong cũng hoàn toàn yên ắng, vắng lặng. Chờ hồi lâu xong xuôi đặt đầu nhẹ lên gối, vừa đưa chân luồn xuống dưới chăn, tiếng giày lại đạp dữ dội, không hề thuyên giảm.

    Tôi nằm bên tiếng giày và nghĩ về những lá cỏ dự định ngày mai.

    Lần đầu tiên sáng hôm sau tôi trình diện tại phòng viên chỉ huy. Tất cả bài trí hiệu quả, đơn giản làm nền cho sự lặp lại thuần túy chuyên môn.

    - Hai chiếc ghế xếp bằng sắt lau sạch đặt đối diện.

    - Bốt nhà binh bê bết đủ cỡ chất đầy góc.

    - Sofa thúc ngang sườn ghế bành ngay cạnh sổ ghi chép.

    - Tủ hồ sơ lạnh chìm từng hộc từng hộc từng hộc.

    - Ít thừng bện xơ dừa thả đu đưa từ xà nhà thít chặt.

    - Kìm và tập san y khoa trên mặt bàn gương nát vết dao bấm rạch khắc.

    - Một con mèo chết đã lâu.

    Chắc chỉ có vậy. Sau đó?

    Tôi bước ra khỏi trạm canh, khoắng tay vào chậu nước sát trùng rửa mặt tỉnh táo, viên chỉ huy đang nằm sấp, chân trần trương phình, nheo mắt hướng về phía ngọn đồi, miệng mấp máy thì thầm những câu dường vô nghĩa vào cò súng.

    “Mày thích gì nhất?” Vẫn không quay đầu lại.

    “Tao không biết.”

    “Mày đã bịa ra một câu chuyện lập lờ về tao trong nhật ký. Bịa cả một ngôn ngữ với từ vựng và cú pháp quái đản làm bằng chứng. Nhưng tao đách cần. Đôi khi tao cũng không thấy gì ngoài những lá cỏ trong tầm đạn không đích ngắm sượt ở ven đầu buổi sáng nô dịch trong xanh yên lành.”

    Tôi bật cười.

    “Mày nói láo.”

    04.2008 / 06.2009


    14.6.09

    Chim Da Vàng (Thổi) Bay Trong Gió

    The philosophy of the school room in one generation will be the philosophy of government in the next.

    Abraham Lincoln

    Bé nào từng học qua lớp một hông có lúc ngồi trong thơ viện oán thán mấy cha nội (thỉnh thoảng nhào vô mấy mợ nữa) từ đầu hôm Neanderthal đến giờ nghĩ ra nhiều trò chả ép phê thuốc mê gì mấy chân dài mơ ước ráo trọi mà cũng đòi. Để coi, giống như kêu mình đếm từ một tới mười rồi ngược lại. Xong cái bắt đánh vần từ “thưỏ”. Rảnh quá.

    Hông phải đổ thừa bậy bạ chớ nhớ hồi học lớp hai đó, cô ra bài toán ốc sên đêm leo lên (5m) ngày tuột xuống (2m) trên cái cột (11m), hỏi mấy ngày mấy đêm thời ốc em lên tới đầu cột. Ốc ngu bà cố. Leo mệt nghỉ được rồi, đương không tụt xuống chi dzạ? Hông làm hông làm. Cô cho dìa phụ tía má gặt lúa luôn.

    Còn nữa, cải cách gì liên miên như chiến tranh Nam Bắc triều. Lúc mang bụng, lúc hông mang bụng. Tập thể dục (cái tay) cho bụng xẹp xuống mệt bỏ bà. Mới học kỳ một (cho đếm) có que, kỳ hai hông có que. Thành ra có nhiều sự cố bí ẩn xảy ra ban ngày, đến giờ vẫn còn khó hiểu, như vụ 2 + 3 = ?. Khó tính lắm, trong quần sáu ngoài quần năm. Cái vụ này đa số chú nào cũng kinh qua rồi, đửng bày đặt bắt chước thầy Hai triết gia Cà rem chối chối, hồi sáu tuổi đã biết (thoát chuẩn) tư duy cừu tượng.

    Sau Tình anh bán chiếu đến Tình đẹp mùa chôm chôm, đang phê híp con mắt tự nhiên tía mình đứng đằng sau chép miệng nói: “Sao ta rầu bay quá con!”. Trời, chớ tía rầu tui chiện gì a tía? Tưởng tía tui nói đương làm chủ tịch hội nông dân hạt dài tự dưng bỏ lên trển khâu giày đế quốc. Mà hổng phải. Tía tui rầu chiện khác. “Ta nói, sao mày mở miệng câu nào tao cũng nghe hông được dzậy con. Rồi ta hông thấy lúc nào mày ngay hàng thẳng lối ót ót tía coi. Cứ lần khân quài dzầy chừng nào mới dzô tới, leo tới con. Sao mày ưng (mày mò) nhiều thứ quá.”

    Trời, chớ tía muốn thấy tui mấy lúc đó chi dzạ tía? Thiệt tình.

    Ờ, mà bị tía rầy cũng phải nghĩ chút. Nếu hông vì vụ ốc sên cản đường, học hành đàng quàn chắc tui muốn làm nghệ sĩ thị dục. Thị giác ai mà hổng có. Thị dục (passion) may ra còn cho mình thấy/hông thấy cái người khác hông thấy/thấy. Kẹt, nhiều cái mình thấy đâu tới phiên mình. Mới nhắn hỏi qua dì So chút: Mai, em về em (ấy) có còn ngoan là bị la. Đửng mơ. Mai cũng hông có, mốt cũng hông, hông lục bình thảo mộc gì hết á. ;((

    Đâu trong Lâm Tế ngữ lục, thiền sư (Lâm Tế chớ còn ai dô) nhá tips: “Địa hành thần thông” (Vừa đi vừa địa ta gọi là thần thông vậy). Hiển năng sánh đôi cùng sở năng. Khế cơ đứng chờ khế lý. Mấy thầy đừng bày đặt chạy xáp xáp, đi tắt đón đầu, quẹo cua qua mặt còn ráng nhìn chằm chằm (lỡ tung cái rầm rớt hai cái răng cửa sao). Chúng sinh sợ á nghen. Phải kêu gì nè: Nắng vàng ơi, em đi đâu mà vội. Đó, trời xanh mây trắng (quận 7) thong dong, chớ chi tối ngày cứ ôm crisis như nàng today20.

    Phần tui đã thủ sẵn câu thần chú Tây Tạng trị bá bệnh: Yellow bird blowin’ in the wind.


    7.6.09

    Gãi

    Dạo này đình công nhiều, sẵn ngày Quốc tế Thiếu nhi nên xưởng giày của mình cho nghỉ không ăn lương. Dìa dưới quê chơi vài bữa. Trời, cái xứ gì mà buồn ghê luôn, đi rồi mới biết. Ở BD lượn qua SG hai ba thằng mượn xe chạy tẹc tẹc lên trước mặt hú hú còn đỡ ghiền. Đằng này, tối ngày ngồi chầu hẩu ở xó nhà bên ngạch cửa chờ má dứ dứ ly cà chua, nút xong ưỡn bụng lăn một vòng vô trong đụng con chó vật lộn với nó, rồi chổng mông lăn ngược ra lại dỏng tai nghe Tình anh bán chiếu bên nhà hàng xóm mắt đìu hiu (không đeo kiếng) ngó qua chợ chiều coi mấy chị mặc áo bà ba e ấp xẻ lườn (tới nách) qua lợi.

    Lăn mấy bận lượm được cuốn truyện. Đọc ngon miệng, dù hơi phân vân. Gỉ mà lúc chết tháng mười một, lúc tháng mười, lúc năm tuổi, lúc bảy tuổi. Lật tới lật lui coi phải chi tiết kỹ thuật không. Chừng hông phải.

    Tiểu thuyết hông biết sao chớ truyện ngắn/tùy bút vầy chết à. Nhứt là đối với các nhà chủ trương minimalist (nhỏ [bự đúng chỗ] là đẹp). Nghĩ hông phải mấy vị đó coi chữ của mình khuôn vàng thước ngọc, bất di bất dịch kiểu Lã thị gì đâu. Vấn đề ở chỗ khác. Người viết cố gắng diễn đạt cái mình muốn theo cách mình muốn (I want it that way), yếu tố mình “làm chủ”, chớ hông để tập thể, cho đến lúc kết thúc một quá trình, vất vả mà thú vị. Đơn giản vậy thôi. Thú vị. Thú vị trong cẩn trọng, thận trọng, tôn trọng, nghiêm trọng, tăng trọng, không trọng…

    Đề cập tới kỹ thuật thường làm liên tưởng đến “dựng truyện”. Nhưng nghe đâu dựng truyện cũng chỉ là một trong rất nhiều kỹ thuật cần phải có. Bất cứ thứ gì. Kể một câu chuyện. Kể một cảm giác. Nhắn tin rủ (rê) cà phê nghe bé.

    Cảm giác cũng là một câu chuyện, với những tình tiết rất riêng của nó. Tái tạo một mặt phẳng hiện thực bằng ba điểm nhấn, lập tức xóa bỏ, bẽ gãy một cảm xúc, dựng một luồng ý nghĩ mơ hồ song song, nhảy ra cắt đôi những tuyến (có thể) đang hình thành trong óc người đọc, dẫn, gợi, thuốc, buông, vỗ vai, bóp mũi, sỉ vả, chế giễu, nuông chìu, đánh thức v.v. Đoán chắc khó lắm. Thất bại chuyện thường. Nhưng vì cái thôi thúc kỳ lạ, Nguyễn Hưng Quốc gọi đích danh là “ngứa”, nên vừa viết vừa gãi gãi nó vui. (Xong chút ngứa lại.)

    Đã dễ bị “trật duộc” như vậy mà còn sai một ly thành đi đến ba chục dặm.

    Evan Connell nói ông biết lúc nào mình dứt điểm với cái truyện đang viết. Dễ ẹc. Khi ông đọc và lấy ra vài dấu phẩy, rồi đi bộ lên xóm trên bẹo má cô hàng nước trà đá chanh đường, xong về đọc lại bỏ mấy dấu phẩy vào đúng ngay chỗ cũ. Flannery O’Connor có lẽ cùng quan điểm: Một truyện chả tích sự phúc lợi cộng đồng tốt lành hanh thông đẹp đẽ gì khi nó không thành công trong việc cưỡng lại được tóm lược, cũng như khi nó không lửng lơ và [tiếp tục] trương nở trong tâm hồn [người đọc].

    Phấp phới theo chú Connell và mợ O’Connor chỉ, thấy rằng dù gãi cũng phải (ráng) gãi đúng chỗ.

    Họa sĩ Võ Đình (vừa mất – RIP), kể ngày xưa ông biết một đồng nghiệp, tranh trưng bày nhiều gallery danh tiếng, có bức lên cả trang bìa National Geographic, nhưng ông ngờ là hạng nghệ sĩ tồi. Lý do ông chứng kiến chàng này được một người môi giới kêu điện thoại lại nhắn có khách muốn mua bức đó, cao giá, mà hông thích cái cục màu nọ lắm, bôi cục khác được hôn? Chàng bèn ô kê thò tay móc một cục trét cái phẹt lên cho yên chuyện. Chàng này cũng tợ như Giả Đảo thi sĩ, mới bị lãnh đạo văn nghệ Hàn Dũ hù hù dụ dụ cái vãi trên lưng lừa tuột xuống chịu liền.

    Một ông họa sĩ khác, đang hôm nằm buồn buồn nhớ tới bức tranh mình vẽ năm nào, chợt nghĩ ra vài chỗ không ưng ý. Mai xách sơn cọ vô bảo tàng định bôi lại, thêm thắt tí đỉnh. Ban giám đốc với nhân viên dàn hàng dùi cui roi điện năn nỉ: Hổng được đâu bác ơi. Cái này đã đi vào lịch sử (mỹ thuật). (Chắc ý nói tụi phê bình gia, dựa vào mấy quệt, khối, nét,.. hiện có, nó tán banh nhà lồng rồi). Hơn nữa, tiền trao cháo múc sòng phẳng mà. Ức quá, ông bèn cầm cọ dài thước hai, xuống tấn, quơ quơ như Bùi Giáng: Bớ tui bây, nghe tao hỏi đây, tranh này của ai? Hình như rốt cuộc ông cũng làm được vài cục. Dấu phẩy là dấu phẩy của Connell. Anh làm anh chịu, đửng méc má.

    Nhạc sĩ càng khổ (tâm), như Nguyễn Văn Thương có lần than phiền Don Hồ, tui viết bên “song” sao cứ bên “sông” phang tới dzậy chú. Còn mấy người khác nữa. Buông buông cái gì. Ngoài bắc trời “sập tối”. Tui kiu “rơi” chớ “buông” hồi nảo đâu?! Những chuyện ta thán tương tự vầy động chạm đạo đức nghề nghiệp từa lưa.

    Quay lại với tháng mười một (số) và tháng mười (chữ) hay như vụ (phụ nữ) vụ lật nắp toilet rồi mới tiểu. Mốt feminist phản kháng mới cảm khái từ thơ Nguyễn Thị Hoàng Bắc?

    phải rồi

    tôi là đàn bà

    hạng đàn bà đái không qua ngọn cỏ

    Híc, muốn qua [thì] qua, ai nói gì đâu à. Thiệt tình (đúng là đàn bà ;).

    Rõ ràng cả hai vụ này đều không chắc thấy dấu vết “tội ác” biên tập. Nghi tác giả nhầm lẫn chớ biên tập nào (nỡ) lái xe quờ quạng để nhân vật lọt đèo chết lúc này lúc khác biết đường đâu làm đám giỗ, còn quá nữa đẩy người ta vô restroom ấn ngồi xuống bắt đếm linh tinh xập xình xong biểu đứng lên dở nắp bồn cầu rồi mới (cho) đái.

    Thỉnh thoảng mới có mấy cụ văng nghệ nhắm mắt lắc (cái) đầu chòi chòi càm ràm “Thôi-mày-giết-tao-luôn-đi.”

    12.5.09

    Anh Thợ Giày Nói Chuyện Ký Hiệu

    Đã cố đá trái bóng này sang cụ Nhị mà không được. Vì cụ bận viết các tiểu luận bỗng dưng muốn khóc trên các báo trendy kiếm tiền đi Cấp vi vu. Mà chị So thời lại không tha tội phán bừa bãi trên blog nhà chị, nên chú thợ giày KV phải liều mình nói (ẩu) tiếp. Ở nhà tía má bắt tắm heo, lên blog bị chị So dí “cho ra nhẽ”. Toàn chuyện quá sức của mình. ;((

    Đọc mấy câu thơ trên blog chị So chợt nhớ tới thơ Bùi Giáng (Nguyễn Hưng Quốc đã phân tích rất thú vị). Nhưng có lẽ vì trong khuôn khổ chỉ phân tích thơ Bùi Giáng nên ông nhắc ký hiệu và ký hiệu học, cũng như một góc nhìn rất nhỏ trong muôn ngàn gấu ó.

    Ký hiệu là mối quan tâm của triết học và ngôn ngữ học đã từ lâu. Gần đây có khoa học thông tin cũng hăng hái nhảy vào.

    CS càng ngày càng phức tạp chết được (gì mà KTTTTĐHXHCN) là gì?

    Hihi… Một câu mồi mồi, cho vui. Người ôm chánh nghĩa Quốc gia vững vàng trong lòng, sẽ đọc:

    Cộng Sản ngày càng phức tạp (gì mà Kinh tế thị trường theo định hướng Xã hội Chủ Nghĩa).

    There’s no such a thing. Cái này để ám chỉ tới cái chuyện có sự cách biệt giữa cái biểu đạt (signifier) và cái được biểu đạt (signified). Hiểu một cách thô thiển.

    Nhưng bạn today20 đọc, sẽ đọc ra ngay CS là chị So. Cũng như một người chuyên đi phá blog người ta như chú KV, thấy HY biết ngay là chị Hoàng Yến, nhưng người khác lại đọc (hát-y-cà-rết, hát-y-dài, thậm chí Hi ;)). Và dừng ở đó.

    Biết là CS là CS rồi, và CS thì đang phức tạp dần lên. OK thôi. Nhưng CS là CS nào? ;P . CS đang nấu bánh đa cua cho các bé xinh xinh (và tỉ phú tre trẻ) đất Sài thành ăn hay CS đang làm thơ phiền trách PNH?

    Nàng Juliet của Shakespeare nói:

    What's in a name? That which we call a rose
    By any other name would smell as sweet.

    Có nghĩa gì đâu một cái tên? Hoa hồng là hoa hồng, bông cứt lợn là bông cứt lợn, kêu kiểu nào thì ta vẫn thơm (chết được).

    Nhà thơ Gertrude Stein nói một câu nổi tiếng khác, cũng liên quan đến hoa hồng:

    A rose is a rose is a rose is a rose

    Câu này thường được phăng ra Nôm như sau: Thực tại là thực tại, thực tại bất khả diễn đạt (một cách chính xác). Tuy nhiên, nó cũng có thể được hiểu là ký hiệu, ở đây là con chữ, không có nội hàm, hoặc nội hàm không bất biến (sẽ nói tới bất định sau).

    Ký hiệu gần gũi nhất với chúng ta là ký tự. Và thông thường (cho rằng) ký tự khi được sắp xếp đúng phép (ngữ pháp, chính tả chẳng hạn) sẽ cho một nghĩa chung.

    Thực ra không phải vậy, xét trường hợp một cái blast. Nó treo công khai và về mặt tu từ, ai cũng hiểu câu đó hết, nhưng có thể mỗi người hiểu một ý, một mức độ. Một số khác lại không hiểu nó ngầm ý gì. Nếu trước cái blast đó là một cuộc cắn lộn trong quán cà phê, mọi sự càng rối ren. Chỉ những người tham gia cắn lộn mới hiểu gần nó nhất mà thôi.

    Cái này làm ta liên tưởng tới một chiêu rất bàng môn tả đạo được áp dụng trong công nghệ thông tin. Mỗi khi một tập tin được gửi ra ngoài đám mây in-tẹc-nét (internet cloud) nó được cắt thành từng gói (packet). Chú hacker nào bay bay trong đám mây lơ lửng đó cũng thấy hết, hiểu luôn 1010110101110101, nhưng vì nó đã được mã hóa, cho nên dù chú có dữ liệu mà chú không có cắn lộn, chú không giải mã được thông tin. Chìa khóa mã chính thực là một phương thức (protocol) ráp nối được ấn định sẵn.

    Mặc dầu vậy, vẫn có hiện tượng giải mã sai, dịch ngược lại sai, hoặc thiếu, do tạp âm (noise) lấn vào. Giả sử hai người có cùng một ngôn ngữ, văn hóa, lứa tuổi, trình độ học vấn, kinh nghiệm sống tương tự, nhân sinh quan hơi giống nhau,... Nghĩa là protocol gần như chồng khít lên nhau. Thế rồi, sau khi ăn bánh đa cua xong, họ cùng đọc một văn bản dưới ánh đèn cao áp. Chỗ lãnh hội có giống nhau không? Cảm nhận có giống nhau không? Hoặc giả một người nói, một người nghe. Có một câu nói thôi, nhưng chính người nói cũng không control được các hiệu ứng ngoại vi (externalities – mượn một khái niệm trong kinh tế học) của nó lên cái thông điệp dự định (intended message), huống chi người nghe. Mình khen ai mũm mỉm (dễ thương), ta lại tưởng mình nói họ mập, xa hơn nữa là ăn uống thiếu kiềm chế, có khuynh hướng chiều chuộng thân xác quá mức, lười vận động, v.v. Đó, khổ vậy.

    Nguyễn Ngọc Thuần viết Vừa Nhắm Mắt Vừa Mở Cửa Sổ. Trong mường tượng của người Việt Nam, cái cửa sổ đó rất có thể là cái cửa sổ Pháp phổ biến từ trăm năm nay (có hai cái cánh đẩy ra). Đối với người Việt, “cửa sổ Pháp” chính là “cái cửa sổ”. Nói tới cửa sổ, mặc nhiên ta nghĩ đến cái cửa sổ (cao cao) ấy. Trừ khi được miêu tả cụ thể khác đi. Nhưng một ông Ăng-lê, ổng học tiếng Việt hai mươi năm, đọc câu này, rất có khả năng ông (vẫn) nghĩ tới cái cửa sổ kiểu khác. Cái muốn mở (toang) cũng không được, chỉ có thể kéo qua, kéo lại, kéo lên, kéo xuống. Không có vụ nhắm mắt “ẩy, ẩy”. Tính bất định của nội hàm ký hiệu, một phần, nằm ở chỗ đó (đó).

    Bây giờ thử đoán tại sao chị HY lại dịch KTTT ra kiến trúc thành thị? Vì mới đọc một bài thơ có nhắc chuyện phố phường, hố ga hay trước đó chị đọc tạp chí Nhà Đẹp.

    Quyền lực của ký hiệu thông qua tính liên dẫn rất ghê gớm. Một cách ý thức hay vô thức, ta bị nó sai xử (sẽ cho ví dụ cụ thể sau ;)).

    Ký hiệu không chỉ là ký tự, mà còn là âm thanh, hình ảnh, cử chỉ dáng điệu mời mọc mê hồn, mùi và sự mịn màng khôn tả… Tất tần tật thứ gì có thể mang lại thông tin. Và thông tin này phải trao (đổi) được.

    Và có phải các nhà ký hiệu học rách việc ngồi vẽ chuyện không. Cũng có thể.

    Nhưng ký hiệu cũng được các nhà khoa học hành vi nghiên cứu, ứng dụng trong nhiều lãnh vực khác nhau. Cụ thể như trong quản lý thương hiệu và quảng cáo. Một số giáo sư khoa tiếp thị cho các sinh viên (nói tiếng Anh!) xem một video clip ngắn trong đó chiếu cảnh bờ biển (sea) cát vàng nắng ấm, có nàng chân dài mặc bikini nằm tắm nắng bên ly martini xong bảo các chú liệt ra cho tui tên các loại bột giặt. Kết quả? Bột giặt Tide (thủy triều) được liệt nhiều nhất. Một số biện pháp control cũng được lặp lại (kể ra dông dài ;)) với các thương hiệu khác nhau để tránh việc bột giặt Tide là thương hiệu khá nổi tiếng. Kết quả vẫn vậy. Ví dụ cụ thể: Ba chục năm sau thơ ký Lâm bị vợ sai đi mua bột giặt, cụ vẫn mua Tide.

    Bây giờ tán qua tính quy ước của ký hiệu. Nghe đồn, trong tiếng Hán, có sáu phép cấu tạo chữ (tượng hình, chỉ sự, hội ý, hình thanh, chuyển chú và giả tá).

    Tượng hình, có chữ Nhật, hỏi Quách nữ sĩ, được cho biết là vẽ tượng trưng theo hình ảnh mặt trời vuông. (Nhưng chú KV lại thấy giống con trổng trong domino quá). Sáu phép này có thể kết hợp với nhau. Tuy nhiên, ngay cả nếu chỉ dùng một phép, nó cũng không hoàn toàn “thuần khiết” hay “logic”. Ký hiệu có khi được giản lược tới mức tối thiểu, xa rời quần chúng nhân dân ban đầu, mà vì quy ước, nó vẫn có thể hiểu được. Giữa đối tượng được mô tả và ký hiệu dùng để mô tả có một mối liên hệ khá xa. Và đa số các ký hiệu, không có một mối quan hệ hữu cơ nào với cái chúng biểu đạt.

    Một người mới tập tành xài máy tính (mươi năm đổ lại đây) như chú KV cũng biết cái dấu tròn tròn, có vạch đứng ở trên là nút “tắt/mở”. Nhưng tại sao lại vậy? Có “mặt trời” nào đứng đằng sau đó không? Theo các nhà nhân chủng học, có thể không. Ngay từ thời sơ khai, con người đã đưa cái yếu tố thuận tiện vào ký hiệu. Đôi khi cái thuận tiện đi trước, gán nghĩa đi sau. Đôi khi nó được giải thích rằng đó là viết tắt của I/O ports; cổng input, output; số 1, trong hệ ngôn ngữ máy, đóng cổng (switch), nghĩa là bật máy vì nối cầu dẫn mạch, số 0 mở cổng, v.v. Không chắc.

    Dấu hiệu kỹ thuật phổ thông vậy nhưng chưa có thống nhất xuất xứ cũng như trong cách hiểu. Theo tiêu chuẩn IEC (International Electrotechnical Commission) con lật đật ở trên là ký hiệu quy định của standby (chỉ chế độ ngủ ngoan đi bé, đứng sang một bên, và khi ta sờ vào thì bé hãy trở về tình trạng trước đó). Tuy vậy, trong báo cáo tư vấn của Phòng thí nghiệm Quốc gia Lawrence – Berkeley cho Bộ Năng lượng California và Bộ Năng lượng Hoa Kỳ, cách hiểu phổ thông của ký hiệu này là “nguồn”/“năng lượng”. Tóm lại, tắt/mở, không ngủ ngày ngủ đêm gì hết.

    Ký hiệu cũng được dùng để gửi tín hiệu (tất nhiên) trong trí tuệ nhân tạo. Một dạng cổ điển: Tao biết mày biết tao biết…. Chúng tạo ra một chuỗi những tương tác, được điều chỉnh, thông qua sự nhận biết các ký hiệu và diễn dịch chúng. Cái gì cứng quá dzậy? Í trời, cưng nào đây? Bức tường! Quay lại, quay lại. Chết mẹ, cứng nữa.

    Những ký hiệu này được thiết lập thật đơn giản, rõ ràng, tránh mơ hồ về lập trường “nội hàm”. Khó là càng đơn giản, cái “nhân tạo’ sẽ càng ít “trí tuệ”, không làm được nhiều việc phức tạp như con người. Cho dù đơn giản như công việc của robot Osin Made in Japan đi, cũng rất nguy hiểm. Thay vì hễ nghe khóc sẽ cho mình uống sữa lại bóp (cổ) mình. Chịu nổi không?

    Có lẽ không phải đợi đến thập niên sáu mươi, bảy mươi của thế kỷ trước mới thấy bóng dáng của các trường phái này. James Joyce đã phần nào dự báo chúng. Các nhà văn thường đi trước các lý thuyết gia.

    Chuyện ký hiệu nói tới sáng mai chắc cũng hổng hết. Nhưng chú KV tám tới đây thì chú hết. Với lại cũng tới giờ má dặn tắm heo xong uống sữa rồi.


    TB: Trong thực tại, bé nào từng đi uống cà phê (lâu lâu mới cắn lộn) với chú KV thì biết chú vai năm tấc rộng… Vậy mà có bé đọc comment của mình xong thấy cái tên cúng cơm (do tía má đặt) có lót chữ Khuê, bèn kêu mình bằng “chị”. Trời, ta nói, cứ nửa đêm vỗ gối… Mai ra Sở Tư Pháp đổi ký hiệu mới được. Chẹp.