Túy Ca

Trời đất từ nay xa cách mãi.
Cửa động,
Ðầu non,
Ðường lối cũ,
Nghìn năm thơ thẩn bóng trăng soi.
Tản Ðà.

Ngô Như Nhậm, quê ở Tam Sơn, huyện Ðông Ngàn tư chất vốn thông minh, rất chăm học. Chỉ tội cái lao đao trường ốc, từ Lê sang Mạc bao phen lều chõng đều không vào được đến tam trường. Tuy cử nghiệp lận đận nhưng tiếng thơm vẫn lan xa, được giới sĩ phu Bắc Hà nể trọng. Quan Ðề lĩnh Chu Văn Cát vốn trọng văn tài, có ý nhờ người đánh tiếng gả thứ nữ là Khúc Thụy cho, hơn nữa có thể đỡ đầu việc ăn học. Tính Nhậm khẳng khái, viện lẽ công danh chưa toại, phụ mẫu hiện tiền đi xa sao đành, vả chăng cũng không muốn chuyện vợ con làm bận bịu việc dùi kinh, sử mà chối biến.

Hốt nhiên, năm Ðại Chính thứ 3 (1532), khoa Nhâm Thìn dưới thời Mạc Ðăng Doanh, bấy giờ Nhậm đã 43 tuổi, đỗ luôn một lúc hội nguyên rồi đình nguyên. Làng họ nở mày nở mặt. Riêng Nhậm hậm hực, vì tiếng là đỗ đầu nhưng không đủ điểm lấy trạng, chỉ đến nhị giáp tiến sĩ (hoàng giáp), tự thẹn với lòng, biết cái học của mình chưa tới chỗ thấu đáo. Hôm vua ban áo mão vinh quy mặt buồn rười rượi. Về nhà lạy cha mẹ xong liền tự tay thảo bản sớ dài mười hai trang giấy thạch bản ngoại nhập phẳng lì bóng láng, lời lẽ thống thiết cho rằng trong người có bệnh, sợ khó làm tròn trách nhiệm, xin nhà vua đừng bổ dụng. Mặt khác, e vua giận, Nhậm còn viết thư cho quan Tham tụng Nguyễn Hoài Công cậy quan đỡ lời giúp.

Từ đó, không hề động tới bút nghiên, Nhậm cứ sáng sáng ra đồng trông coi người ta gieo cấy, tối về bắt cái chõng tre ra sân nằm vắt chân chữ ngũ lên, ngắm trời ngắm trăng. Lũ trẻ hay vây quanh đòi kể chuyện nọ chuyện kia, nhiều khi kêu ông Nhậm đếm sao đi cũng ậm à ậm ừ mà đếm. Bọn nhỏ thích thích là nên phong làm Trạng Ðếm Sao. Có cái chức tiên chỉ trong làng, Nhậm cũng quyết không nhận. Mặc ai làm gì làm, không xen vào việc hội hè đình đám chi cho mệt.

Năm Nhậm năm mươi tuổi, cha mất ngày hôm trước, mẹ mất ngày hôm sau, bà con phụ giúp mai táng chu tất. Trầu rượu trả lễ đâu đó, Nhậm ra ngoài phần mộ cất cái lều cư tang, ở luôn ba năm râu tóc không cạo, mình mẩy không tắm. Ðoạn tang đốt lều, ra sông ngụp lặn nguyên một ngày cho thỏa chí xa nước. Rồi thôi sau không thấy cúng quẩy cha mẹ gì hết. Ngày giỗ họ hàng xôi thịt vác tới, Nhậm vẫn ở trần trên võng kẽo kẹt qua lại. Có ai trách cứ chỉ ngồi im mà nghe, không đáp.

Ngày tết, hàng xóm láng giềng đem ít vuông lụa bạch tới xin chữ hay đôi câu đối, nằn nì mãi mới ngồi dậy miễn cưỡng viết cho. Tuổi càng lớn thì càng thường uống rượu. Uống một lúc mươi đấu cử chỉ vẫn không gì khác lạ, nói năng đi đứng rành mạch. Vẻ ra càng uống càng tỉnh. Có khác chăng là khi thường không hay nói, lúc có rượu vào thì hát luôn miệng, chọc cho bọn trẻ cười phá lên mới thôi. Mọi người gọi đùa là Túy ca tiên sinh. Cánh dịch lý cố ý trêu, bày tiệc phục rượu, Nhậm uống từ đầu hôm đến cuối hôm vẫn tỉnh khô, dù xung quanh mấy anh mấy bác đã bò lê bò càng nôn oẹ. Chú nào còn tỉnh chấp tay mà vái:

“Cụ uống hơn thần, Lưu Linh sống lại chắc còn chưa bằng.”

Nhậm với tay lấy cái vò rượu, cười cười gạt đi:

“Ậy, ta say rồi. Say lâu rồi. Không say mà ngồi vững thế này a?”

Nhậm tưng tưng tửng tửng, trông mặt mũi lúc nào cũng vui, người ta mới còn thấy hay hay sau chán, nói Nhậm không ra thể thống gì. Chỉ có lũ trẻ là còn ưa, thỉnh thoảng bắt Nhậm hát cho nghe. Nhậm tuổi đã luống vậy mà còn chơi ngông, mấy lần leo lên nóc nhà đái lia xuống. Ngoài ra, việc ăn mặc không màng thời thượng, túm loe thụng đứng, cứ người ta thế nào thì mình thế ấy.

Năm bảy mươi hai tuổi, Nhậm thấy thấy đau ở bụng, được mươi hôm thì bụng cứ to dần lên, ấn vào chỗ cứng chỗ mềm. Nhậm nằm rên la chập lâu thấy không bớt/xi-nhê bèn bò ra mà khóc rống, hai tay cào lấy nền đất viết lấy viết để. Hễ Nhậm ngừng viết là cơn đau lại bộc phát dữ dội hơn nên dầu mười ngón tay, hai đầu gối đã túa máu nhưng vẫn điên cuồng xoay mòng mòng dơ mông giữa nhà mà múa.

Nhậm có người bạn đồng song là Đỗ Hảo, làm tới chức Thượng thư Bộ Lại, được tin bèn quầy quả kiệu hoa cờ quạt đến thăm. Khi Đỗ Hảo vào đến bậc cửa thì nền đất, vách nứa, đã bị xới tung, tưa nát đi rồi. Nét cào ngang mặt, nét dọc lưa thưa, chữ chân đi liền chữ thảo. Nhậm vẫn đang bò gừ gừ, thượng thổ hạ tiêu. Thương bạn Hảo bèn bò theo, thuận tay trước sau bốc hết cho vào mồm, ăn lấy ăn để. Cả hai bò được mấy tuần nhang, bụng Nhậm không xẹp đi mấy, nhưng bụng Hảo lại trương lên tuột cả giải quần.

Đâu đến sẩm tối hôm ấy thì cùng nhau lăn đùng ra mất. Bụng mỗi người nứt ra một cái khe hõm hòm hom, nước vàng chảy ra tận đình làng, bốc mùi rất khó chịu.

Việc hậu sự vừa xong căn nhà được phong di tích lịch sử và giao về cho Bảo tàng Dân tộc học quản lý ngay. Sau này các sử gia ở bệnh viện Saint Paul Hà Nội cho rằng Nhậm chết vì xơ gan cổ trướng, Hảo lại do ngộ độc thực phẩm.

04.2001