Tôi phải thú nhận là tôi có đọc bài của ông Nguyễn Văn Lục. Một bài viết thú vị. Nó làm tôi nghĩ vẩn vơ về Nhất Linh, người mà lâu nay tôi không có dịp nghĩ tới. Đơn giản là vì không phải tầm của mình. Dù chỉ là để bàn, để phán xét, để chỉ trích hay thậm chí ngưỡng mộ.
Như những người bình thường khác, tôi sống cuộc đời của mình, kiếm cơm và tán nhảm với bè bạn những lúc thời gian và túi tiền cho phép. Nhưng cũng như những người bình thường khác, đôi khi, chỉ đôi khi thôi, tôi có những bực bội khác thường (một chút). Tôi nghĩ là mình được quyền như vậy.
Ông Nguyễn Văn Lục cho rằng Nhất Linh điên. Tôi đồng ý quá đi mất. Vậy Nhất Linh, ông là ai?
Tôi nghĩ Nhất Linh là con người của những dang dở (như chính ông tự nhận định).
Ai cũng biết Nhất Linh trong nhóm Tự lực Văn đoàn, là cây bút chính. Ông chủ trương nhóm này, được ngầm thừa nhận là chủ soái không ngai của nhóm này. Nhưng Nhất Linh có phải là thủ lĩnh văn nghệ của Tự lực Văn đoàn không? Tôi không biết. Nếu chỉ dựa vào những gì ông viết, có lẽ không. Ông không thể là đại diện xuất sắc nhất cho thành tựu của Tự lực Văn đoàn trên bình diện văn chương thuần tuý. Theo một nghĩa nào đó, ông là một nhà văn dang dở. Không tới với nghệ thuật. Văn chương có thế chỉ là cái cớ do những thôi thúc khác, nhưng vì vô tình là một trong những đam mê sẵn có. Ông dùng nó. Vậy thôi.
Mỗi lần nghĩ tới Nhất Linh, tôi lại nghĩ về Hồ Thích. Khi Hồ Thích trở về Trung Hoa từ Mỹ với tấm bằng tiến sĩ Triết học, ông hô hào đổi mới, ông chống báng, ông muốn giật phăng những rèm trướng, đèn hoa màu mè ngụy trang, che đậy cái xanh xao ủ dột của nước nhà. Trung quốc bấy giờ vẫn còn là chàng “Đông Á bệnh phu” ngơ ngác và ngày nay, tôi ngờ rằng, nó vẫn vậy. Nhất Linh về nước sau khi học xong Cử nhân Hóa Lý ở Pháp. Y khoa, Mỹ thuật, ông không xài đã đành vì bỏ học. Kiến thức khoa học mà ông bỏ công thi cử, giật được tấm bằng, ông cũng không xài. Lại một thứ dang dở khác.
Không phải vì thực dân cai trị, mà vì sự cai trị của thực dân buộc người ta phải xét lại nhiều thứ, những rường cột, rui mè của dân tộc. Nhất là với những người từng một lần bước chân ra khỏi xó nhà như Cao Bá Quát, Phan Thanh Giản, Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Nhất Linh v.v… Nền đô hộ tàn bạo, nhưng không kém phần mới mẻ đó khác xa bọn Tàu gươm to người đông, khác xa bọn Chiêm hung hãn quấy rối vặt vãnh, khác một cách căn bản. Nó là một cuộc cưỡng hiếp tập thể về mặt chính trị, quân sự (đã hẳn), văn hoá. Cưỡng hiếp, xâm thực ngay ở những nơi mà tính bản địa có khả năng kháng cự cao nhất: ngôn ngữ và ẩm thực. Nó xô người ta vào một xó nhìn mới. Ở cái xó nhìn hạn hẹp đó, mỗi cá nhân phải nhìn nhận lại nhiều thứ. Nguyễn Khuyến nghĩ về cái đai, cái mũ, cái vốn liếng thực và hư trong đời làm quan và không làm quan của mình. Tú Xương nghĩ về chữ Nho; và đứng ở bên này hay bên kia thay đổi, ông đều thấy không phải là mình. Nhất Linh nghĩ về quan hệ gia đình, quan hệ họ tộc, quan hệ xã hội mà có lẽ ông cho là mấu chốt. Ông là một nhà cách mạng văn hóa? Có thể chỉ là một người ưa suy tư. Lừng khừng. Luận đề mãi là luận đề, nó chưa bao giờ trở thành thuyết cả. Mà chắc gì ông định lập thuyết.
Nhất Linh làm báo và viết báo. Sao tôi không nghe ai nói về nhà báo Nhất Linh. Mà nếu có nghe, chắc tôi sẽ lấy làm lạ tai lắm. Ngộ không? Vậy Tiếng Cười, Phong Hoá, Văn Hóa Ngày Nay, … là cái gì? Đâu chỉ có vậy, ông còn bút chiến liên miên trên nhiều báo khác nữa. Ông đến rồi đi với làng báo, với nghiệp báo (hiểu kiểu nào cũng được), không hề vướng bận hay chú tâm vào tự thân nó. Ông chú tâm vào cái ông muốn nói, muốn chia sẻ, hoặc chỉ đơn giản là đang trăn trở thành lời. Báo chí với ông không là nghề, cũng không là nghệ. Người ta ít nhắc là phải.
Nhất Linh cả tin. Một người cả tin có thể nào là chính trị gia được không? Trước hết, ông tin vào những điều tốt đẹp, gần như là lý tưởng. Ông lập đảng này, tham gia đảng nọ, liên kết, đoàn kết lung tung. Ông đứng vô nội các lơ láo. Vì đại cuộc hay vì niềm tin mà ông phải miễn cưỡng vậy? Rồi ông bôn ba hải ngoại, tù tội, được tha, về nước, lại đào thoát, mắc sai lầm, tuyên bố gác kiếm,v.v… Bao nhiêu đó cũng không đủ tiêu chuẩn đưa ông vào hạng chính trị gia sao? Tôi nghĩ không. Ông như một đứa trẻ hăng hái xung phong đi tốp đầu trong một đám nhóc muốn băng qua cánh đồng vào đêm khuya để bắt dế. Khi bọn trẻ đã trở nên dạn dĩ và ít nhiều bị lưu manh hóa, ông vẫn còn mải mê với hình ảnh con dế nỉ non ban đầu, những cuộc đấu dế trong tưởng tượng, những ngôi nhà dế hoành tráng. Và khi ông giật mình thì thấy đứa nào cũng thủ cho riêng mình một vài con, hoặc dế to, hoặc dế lửa, hoặc dế hổ mai gầm. Ông chản nản và bỏ cuộc. Nói thẳng là ông chịu thua. Một chính trị gia không lì lợm. Sao được?!
Ông vào miền Nam ở ẩn. Vui với bầy lan của mình. Nhưng rồi cũng không yên. Không phải vì người này đến, người kia đến, nhắn tiếng, bắn tin để mua chuộc cáo mượn oai hùm. Mà vì ông là ông, như thuở còn thanh niên. Ông ngứa mắt, ngứa tai nhiều thứ, nên ông thôi không mắc võng trùm chăn nữa. Ông làm báo trở lại. Ông khuyến khích cây bút mới, dìu dắt lớp đàn em, mời cộng tác, v.v... Ông xuất bản sách. Sách của ông ít người đọc, ông là một thứ khủng long còn sót lại. Để chơi thôi, kính nhi viễn chi như Võ Phiến nhận xét. Vậy mà ông không hết nhiệt huyết, bỏ công âm thầm khảo về Viết Và Đọc Tiểu Thuyết. Không cần biết người ta, nhất là lớp thanh niên trước hoặc sau Hiệp định một chút, có thèm nghe mình không, nhưng vẫn cứ viết ra để trình bày với người khác cái “Tôi nghĩ như vầy…” Cũng theo Võ Phiến, những khuôn mặt ông phát hiện không đi theo hẳn con đường của ông. Ông làm thầy người ta cũng dang dở vậy.
Ông tự tử. Một cái kết dang dở cho một cuộc đời dang dở. Gần nửa t
hế kỷ sau, nó vẫn còn dang dở vì không hoàn thành sứ mạng lay động/cảnh tỉnh của mình. Khi tự tử, Nhất Linh ắt hẳn đồng cảm với tâm trạng của những người khác trong cùng hoàn cảnh. Có thể ông coi đó là một sự hy sinh, vì tình yêu chẳng hạn, nghĩa là một cái gì đó đáng lắm, cao cả lắm, giống Khi Người Ta Trẻ của Phan Thị Vàng Anh.
Như đã nói trên, tôi đồng ý với ông Nguyễn Văn Lục là Nhất Linh điên. Chỉ có người điên mới sống, chơi (và chết) hết mình cho những dang dở của cuộc đời mình, những biến động và hệ lụy của thời đại dân tộc mình. Bây giờ ai cũng tỉnh. Toàn làm chuyện đáng làm, nói những chuyện nên nói. Đây là thời của phải đạo, không cho phép sai lầm.
Tôi biết về Nhất Linh có bấy nhiêu. Tôi chỉ có thể nghĩ về Nhất Linh có bấy nhiêu. Ngoài ra thì tôi vẫn thường uống bia “33”, xem phim Hàn quốc, mơ mộng về những chân trời xa xôi vời vợi. Thỉnh thoảng, bâng khuâng về cái ác đẹp và buồn cười cho một cái chết ngu xuẩn nào đó.
Xem thêm ở đây:
http://hoiluan.vanhocvietnam.org/?p=138